İstanbul Üniversitesi (İÜ) Su Bilimleri Fakültesinde vazifeli bilim insanları müsilajın Marmara Denizi üzerindeki tesirlerini araştırdı. Yapılan çalışmalar mercan ve süngerlerin azalmaya başlaması tarafında oldu.
TÜBİTAK takviyeli araştırmanın birinci bilgilerine nazaran müsilaj, Marmara’daki mercanları ve süngerleri olumsuz tarafta etkiledi. Araştırmada öbür yandan fırsatçı hidrozoa çeşitlerinde artış kaydedildiği açıklandı.
MARMARA’DA YUMUŞAK MERCAN VE SÜNGERLERE TESİRİ ARAŞTIRILDI
Fakültenin Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Deniz Biyolojisi Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Işık Eda Topçu ve takımı, yürüttükleri TÜBİTAK projesi kapsamında müsilajın Marmara Denizi Prens Adaları bölgesinde yaşayan yumuşak mercanlar ve süngerler üzerindeki tesirini araştırıyor.
Prens Adaları bölgesinde 9 istasyonda dalış yaparak sünger, mercan ve hidrozoa gözlemleyen bilim insanları, “Müsilaj sonrası ne hayatta kalmış?, “Ne kadar var?”, “Nerede dağılım gösteriyor” sorularının yanıtlarını arıyor.
“BÖLGE ADETA MERCAN BAHÇESİ”
Doç. Dr. Topçu, TÜBİTAK “Müsilaj Araştırmaları Özel Çağrısı” kapsamında önerilen araştırma projelerinden bilimsel olarak desteklenmesine karar verilen 37 projeden biri olan çalışmanın ayrıntılarını ve birinci bulguları, kıymetlendirdi. Marmara Denizi Prens Adaları bölgesinde “mercan bahçesi” olarak tanımlanabilecek kadar hoş alanlar bulunduğunu anlatan Topçu, dünyada yalnızca Akdeniz’de bulunan çeşitlerin bu bölgede de yer aldığını söyledi.
İstanbul üzere büyük bir metropolün kıyısında bu kadar hoş tiplere sahip olmanın büyük bir baht ve sıklığı bakımından “orman” denilebilecek bir imgenin hakim olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Topçu, Marmara’nın kendine has bir oşinografik yapısı olduğundan bahsetti.
DAHA EVVEL ÇOK FARKINDA OLMAYAN BİR HOŞLUK
Marmara’nın iki katmanlı bir yapısı olduğunu söz eden Topçu, “Müthiş bir zenginlik, tahminen de çok da farkında olmadığımız bir zenginlik. Bunları gözümüz üzere müdafaamız gerekir.” dedi.
“KIYI ÇALIŞMALARI SÜNGER VE MERCANLARDA TOPLU VEFATLARI GERÇEKLEŞTİRDİ”
Topçu, 2015 yılında deniz yerinde yaşayan canlıları etkileyen bir kırılma yaşandığını, bu bölgede yapılan kıyı çalışmalarının artması nedeniyle sünger ve mercanlarda toplu vefatlar gerçekleştiğini belirtti. Birtakım bölgelerde mercan kalmadığını anlatan Topçu, “Özellikle kırmızı gorgon 1970’lerden beri azalmakta olan bir çeşit balıkçılık tesiriyle. Sonradan öteki tesirlerle daha çok azaldı, bilhassa kıyı faaliyetlerinden ötürü. Artık müsilajdan dolayı bitmek üzere artık. Kırmızı gorgon uzun ömürlü, yavaş büyüyen ve düşük üreme yeteneğine sahip bir tıp. Tıpkı vakitte fevkalade bir ekosistem inşacısı. Onun bulunduğu yerde biyolojik çeşitlilik artıyor. Sarı gorgon da birebir halde değerli anahtar tiplerden biridir.” dedi.
“KIRMIZI GORGONLARI KAYBEDECEĞİZ”
“Az evvel daldık. Ben bir tane bile göremedim ki bu bölge kırmızı gorgon açısından varlıklı olan bir bölgeydi. Sarı gorgonlar şimdilik hayattalar, umarım onları da kaybetmeyiz. Bir de derin deniz tipleri var. Bunlar neyse ki öteki cinsler üzere o kadar uzun ömürlü ve yavaş büyüyen cinsler değiller. Hem ömürleri kısa hem de daha süratli büyüyorlar. Küçük uzunluklarda yılda 10 santimetreye varan bir büyüme tespit ettik. Münasebetiyle süratli bir formda geri gelebiliyor fırsat verirsek. 2015’te bir tane bile kalmadı kimi yerlerde. Geçen sene görmeye başlamıştık, tam artmaya başladı derken üstüne müsilaj geldi. Şu anda müsilajın tesirlerini anlamaya, bunlar ortama ne yaptı bunu takip etmeye çalışıyoruz. Projemiz kapsamında hem mercanlara hem süngerlere hem hidrozoalara bakıyoruz.”
“AŞAĞIYA İNDİĞİMİZDE MÜSİLAJ BULUTUNUN İÇİNE DALDIK”
Müsilajın denizin altında tesirlerinin hala görüldüğünü vurgulayan Topçu, “Biz her aşağı indiğimizde dayanılmaz bir müsilaj bulutunun içinde daldık. İstikametimizi şaşırdığımız vakitler oldu. Olduğu üzere tabana de indi, bir yandan da Gökçeada, Saros, Yunan kıyılarına kadar gitti ve azaldı. Ancak tabana inen müsilaj ne yazık ki çok sayıda mercanı, süngerler de dahil bentik canlıları öldürdü. Münasebetiyle tablo şu anda çok üzücü.” değerlendirmesinde bulundu.
“ŞU ANDA HER ŞEY KAHVERENGİ GÖRÜNÜYOR”
Bölgenin süngerler açısından zenginliğine değinen Doç. Dr. Işık Eda Topçu, bilhassa Büyükada’nın gerisinde daldıkları noktayı örnek göstererek, “Küçücük bir alanda renk skalasındaki her rengi görebileceğiniz bir yerdi. Şu anda her şey kahverengi görünüyor. Süngerlerde de çok azalma var. “ dedi.
“DAHA HER ŞEY BİTMİŞ DEĞİL”
Doç. Dr. Topçu, Marmara’da öncelikle kirlilik faktörlerinin azaltılmasının değerine işaret etti. Mercanların bulunduğu alanların muhafaza altına alınması, balıkçılık faaliyetlerinin denetlenmesi gerektiğini belirten Topçu, şunları söyledi:
“Daha her şey bitmiş değil, canlılık var. Marmara’ya fırsat verirsek, süratli bir toparlanma olabileceğini düşünüyorum. Müsilaj gözümüzün önünden kalktı diye bunu unutmayalım. Gayretlerimizi sürdürelim. Marmara ile ilgili toplumun bir beklentisi oluşmuştu temizlenmesi için. Bu beklentinin sürmesi ve baskı oluşturması lazım. Önceki kış üzere durağan kurallar devam ederse, müsilaj tekrarlanabilir. Bu kış rüzgar ve yağışın ağır olduğu, 2020-2021 kışına kıyasla daha sert bir kış geçirdik ve geçiriyoruz, şimdi müsilaj oluşumu da gözlemlemedik. Bu durum daha evvelki kadar geniş ölçekli ve ağır müsilaj oluşmasını engelleyebilir. Elbette baharda daha küçük ölçekli de olsa müsilaj görülebilir. Tekrarlanırsa, toparlanma süreci için gereken genç mercanlar yapamazlar ve biterler bir müddet sonra. Müsilaj en evvel genç bireyleri öldürüyor fakat yaşlı bireyler şemsiye tesiriyle gençleri korudu. Güzelleşme, yaşlı bireylerin ortadan kalkması ile genç birey sayısının çok artması yoluyla gerçekleşiyor. Lakin büyük ölçekli müsilaj tekrarlanırsa, birinci evvel bu yeni genç koloniler ölecektir.”
“DİPTE ADETA KATLİAM YAŞANMIŞ ÜZERE BİR DURUM KELAM KONUSU”
İÜ Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Deniz Biyolojisi Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Topaloğlu da süngerlerin uzun vakittir Türkiye sularında araştırılan bir bahis olduğunu söyledi. Sualtında çektikleri fotoğraflarla süngerlerin kapladığı alanları tespit edeceklerini söz eden Topaloğlu, “Dipte adeta katliam yaşanmış üzere bir durum kelam konusu. İmgeler bunu gösteriyor. Tahlillerden sonra daha net sonuç ortaya koymamız mümkün olacak.” dedi.
“DİPTE SÜZEREK BESLENEN CANLILARIN GÖZENEKLERİNİ TIKIYOR”
Topaloğlu, Marmara Denizi’nde evvelki çalışmalarda 20 sünger çeşidi tespit ettiklerini, müsilaj sonrası durumun ne olacağının bu çalışma sonucunda ortaya çıkacağını lakin azaldığını düşündüğünü lisana getirdi. Müsilajın tabanda süzerek beslenen canlıların gözeneklerini tıkadığını anlatan Topaloğlu, şu değerlendirmede bulundu:
“Bu deliklerin tıkanması demek, süngerlerin ölmesi demek. Süngerler, denizlerdeki en değerli süzerek beslenen canlılardan birisi. Kendi tartılarının çok üzerindeki deniz suyunu süzebiliyorlar. Doğal ki bunu içindeki partiküllerden beslenmek maksadıyla yapıyorlar, temizlemek hedefiyle değil fakat bir filtrasyon vazifesi var. Süngerler çok hücreli canlıların en ilkel kümesidir. Bir yere bağlı olarak yaşarlar, münasebetiyle bir savunma organelleri yoktur. Bunu dengelemek için yüksek oranda antibiyotik unsur üretirler. Denizlerde en çok antibiyotik unsurun var olduğu çeşitlerdir süngerler. Ayrıyeten gözenekli yapısından ötürü içinde, küçük omurgasızlardan bir kadro bakterilere kadar birçok canlıya da mesken sahipliği yapar. Ne demek bu kadar çok antibiyotik husus üretmek? Çok net bir formda söyleyebilirim ki potansiyel ilaç hammadesi deposu demek. Bu mevzuda 15 yıldır sürdürdüğümüz çalışmalar var. Şu anda en büyük sıkıntımız olan koronavirüsün antiviral unsuru tahminen de süngerlerdedir.”
